Kısa süre önce Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, ürettiği Bor Karbür Seramiklerle Türkiye’nin adını bu alanda dünyadaki sayılı ülkeler arasına yazdıran Nurol Teknoloji’yi ziyaret etti. Yapılan incelemelerde; Nurol Teknoloji tarafından tamamıyla yerli imkanlar ile geliştirilen ve ZMA-15 Modernizasyon Projesinde kullanılacak olan Bor Karbür Seramiklerinden yapılan zırha 15 m mesafeden 14,5 mm ağır makineli tüfek ile atış yapılmış ve zırhın bunu engelleyebildiği görülmüştür. Dünyada halihazırda sadece 3 ülkenin ulaşabildiği bu teknoloji hem yurtiçinde kullanılması hem de ihraç edilmesi açısından çok önemli bir katma değer ve evet biz bunu yapabiliyoruz.
Bu haber paylaşıldıktan sonra bor madeni ile alakalı detayları incelerken pek çok hususun bilinmediği veya yanlış tabular haline geldiğini gördüm. Bu kapsamda, konu gerçekten detaylı bir incelemeyi hak ediyor. Bor meselesini 2 farklı yazı ile ele alacağız. Bu yazımıza Türkiye’nin stratejik bor rezervleri ile başlayacak, borun işlenmesindeki her bir basamağı yakinen tanıyacak ve dünya bor pazarına kısa bir göz atacağız.
Türkiye’nin Stratejik Madeni BOR
Doğada 150’den fazla bor minerali olmakla beraber ekonomik öneme sahip olanlarının başlıcaları Tinkal (Na4B4O2. 10H2O), Kolemanit (Ca2B6O11.5H2O) ve Üleksit (NaCaB5O9. 8H2O)’tir. Tarih boyunca kullanılan bir maden olmasına rağmen, gelişen teknoloji borun önemini ve kullanım alanlarını bambaşka bir boyuta taşımaktadır. Deterjandan silah ve uzay sanayine, camdan nükleer tesislere kadar hemen hemen her alanda kullanılan bor madeni bakımından Türkiye büyük bir öneme sahiptir.
Uluslararası bor pazarının %59’una sahip olan Türkiye’de bilinen bor yatakları; Eskişehir–Kırka, Kütahya-Emet, Balıkesir-Bigadiç ve Bursa-Kestelek’te bulunuyor. Dünyada bilinen ticari bor rezervlerinin, 950 milyon tonla %73’üne sahip olan Türkiye, bu konuda dünyaya öncülük ederken, Türkiye’ye en yakın dilime sahip ülkeler arasında %7,7 paya sahip Rusya ve %6,2’ye sahip ABD gelmektedir.
Türkiye’de bor ve bor ürünlerinin üretilmesi, işletilmesi ve pazarlanması görevi, ilgili kanun çerçevesinde devlet kuruluşu olan Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Yaygın bilinenin aksine, günümüzde ülkemizin bor ihracatında direkt olarak ham cevher satışı yok denecek kadar az (%3) olup, madenilerimiz Eti Maden’in 4 farklı tesisinde işlendikten sonra rafine bor veya katma değeri çok daha yüksek ürünler olarak hem yurtiçine hem de dünyanın tam 100 farklı ülkesine pazarlanmaktadır.
Dünyada sektörel bazda bor ürünlerinin tüketimi: %47 cam sektörü, %16 tarım-gübre, %15 seramik sektörü, %2 temizlik ve deterjan sektörleri ve %20 diğer sektörlerdir.
Bor Ürünlerinden Elde Edilen Katma Değer
Borun savunma sanayi açısından işlenme ve fiyat basamaklarını 5 safha halinde inceleyebiliriz. 1. safhada, bor dünyasının “brend petrolü” olarak kabul edilen Kolemanit Borun kilosunun küresel pazarda 2 $ civarında olduğunu görüyoruz. Bunun işlenip rafine edilerek Borik Asite dönüştürüldüğü 2. safhada 6 $’lık bir ürün ortaya çıkıyor. Bundan sonraki 3. safhada, yeryüzünde elmastan ve Kübik Bor Nitrürden sonraki en sert ve dayanıklı element olan bor karbür ile karşılaşıyoruz.
Borik asit Bor Karbüre dönüştüğünde kilogram fiyatı 30 $ olan ve mamül olarak isimlendirilen bir ürün haline geliyor. Bunların da yeni teknolojilerle tekrar işlenerek Bor Karbür Seramik Levhası haline dönüştürüldüğü 4. safhada ise 90 $’lık malzeme üretimi sağlanıyor. 5. ve son safhada çeşitli savunma sanayi alanlarında borun zırh olarak uygulanması durumunda kg fiyatı Bin $’a, nükleer santral nötron tutucuları ve soğutmada ise tam 4 Bin $’a kadar alıcı buluyor. Yani, bordan elde edilen savunma ürünlerinde katma değer; Borik Asitte 3 katına, Bor Karbürde 15 katına, Bor Karbür Seramiğinde 45 katına ve Zırh yapımı veya Nükleer Uygulamalarda ise 500-2000 katına kadar çıkabilmektedir.
Eti Maden, dünyanın yıllık toplam rafine bor üretimi olan 5,7 milyon tonun 3 milyon tonunu tek başına karşılamaktadır. Her yıl artan bir oranla Türkiye, cevher ve rafine bor konusunda dünyada tekel olma konumunu her geçen gün daha da güçlendirmektedir.
Özellikle savunma sanayinin vazgeçilmez ara ürünü olan Bor Karbür konusunda ise 2015 yılından sonra küçük çapta üretimler yapabilmeye başladık. Dünyada her yıl 12-15 bin ton arasında Bor Karbür üretiliyor. Yani dünya yıllık bor üretiminin sadece binde 3’ü bu meşakkatli ama getirisi çok yüksek alanda değerlendiriliyor. Çin’in hakim olduğu sektörde ABD, G.Kore, Almanya, İngiltere, Japonya, Hindistan ve Ukrayna olmak üzere 8 ülke tarafından üretim yapılmakta. Türkiye bir Bor ülkesi ama biz bu madeni rafine şekilde Çin’e ihraç ediyoruz. Orada Bor Karbür haline getiriliyor ve daha sonra tekrar ülkemize 15 kat fiyata geri satılıyor. Ancak Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığının Balıkesir’deki 70 milyon dolarlık Bor Karbür Üretim Tesisi yatırımı sayesinde artık 2022 yılından itibaren kendi bor karbürümüzü kendi ülkemizde üretebilecek duruma geliyoruz.
Günümüzde ağırlıklı olarak Çin’den ve bir kısmını da Almanya’dan satın aldığımız Bor Karbür ise, Nurol Teknoloji tesislerinde seramiklere dönüştürülüyor. Şirketin en önemli özelliği Bor Karbür Seramiklerinde dünyadaki 3 üreticiden biri olması. Sadece ABD ve İsrail’de bulunan bu kapasiteyi Nurol Teknoloji ülkemizde yerli ve milli olarak geliştirdi ve üretimini yapıyor. Nurol Teknoloji ayrıca İtalya, ABD ve Pakistan gibi savunma sanayiindeki büyük oyuncularında arasında olduğu 10 kadar ülkeye ürün ihraç ediyor.
2022 yılında açılacak Bor Karbür tesisiyle Türkiye, savunma sanayiinde ham cevher çıkarmadan zırh uygulamalarına kadar, boru kendi ülke sınırları içinde çıkarıp değerlendirebilen dünyadaki tek ülke olacak. Bu da çıkardığımız madenlerimizin bir kısmını artık 500-2000 kat katma değerle kullanabileceğimiz ve ciddi bir gelir elde edeceğimiz anlamına geliyor.
Bor karbür yüksek sertlik ve mukavemet/yoğunluk oranının kritik olduğu; zırhlı araçlar, tanklar, helikopterler, uçaklar, top namlusu, askeri kıyafetler ve personel koruyucu yeleklerin zırhlanması gibi askeri amaçlı malzemelerde yoğun olarak kullanılıyor. Bunun yanı sıra aşınmaya dayanıklı makine ve seramik parçalarının üretiminde ve yine nükleer uygulamalarda da bor karbür değerlendirilmektedir.
Sonuç olarak; Türkiye her geçen gün ağırlığını artırdığı küresel bor pazarında, tekel konumunu pekiştirecek adımları kararlılıkla atmaya devam etmektedir. Milletimiz için büyük bir gelir kaynağı olan stratejik önemdeki bor madenlerimize sahip çıkmak ise belki de, ülkemizin milli savunmasına ve ekonomik geleceğine direkt olarak etki edebilecek seviyededir. Yazımızın ikinci kısmında yeni açılacak Bor Karbür Üretim Tesisine ve Nurol Teknoloji tesisine ve üretim imkanlarına değineceğiz. Kısa süre sonra bu bölümde sizlerle olacak….
