Hepimizin bildiği üzere ülkemiz, dev projesi Milli Muharip Uçak Turkish Fighter-X‘e ortak arıyor. Bu konu hakkında 2020 yılının başında TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil şu açıklamalarda bulunmuştu:
“En önemli platform bu. Buna uluslararası ortak bulmamız gerekiyor. Bu kadar büyük bir proje, tek Türkiye için olmaz. Daha çok müşterisi olması gerekiyor. ‘Bitirelim sonra satarız’ da bir metot ama ortak almak daha iyi. Öne çıkan bu.”
Bunun dışında, Savunma Sanayii Başkanı İsmail Demir, 2019 yılı sonunda şu açıklamayı yapmıştı:
“MMU’nun da F-35 gibi çok uluslu bir proje olmasını tercih ediyoruz. O yüzden uçağımızı dost ve müttefik ülkelere de öneriyoruz. Örnek olması açısından Azerbaycan, Pakistan, Katar, Malezya, Endonezya gibi 4-5 ülke ilgi gösteriyor.”
Ülkemize Neden Ortak Gerekli?
Günümüz savaş makineleri, teknolojinin her alanından unsurunu üzerinde barındırmaktadır. 5. Nesil bir savaş uçağı için dünyadaki mevcut teknolojinin sınırlarını zorlamak, hatta yer yer aşmak zorundasınız. Bu teknolojilere örnek olarak radar, elektronik harp unsurları, pilot kaskı, uçağa özel mühimmat ve motor teknolojisi verilebilir. Hal böyle olunca tüm bu teknolojileri, mühimmatları ve parçaları tek bir ülkenin üretmesi hem mali açıdan hem de teknolojik kabiliyet açısından oldukça zor.
Nispeten az maliyet ve teknoloji içeren 3. veya 4. Nesil bir uçak projesi üzerinde çalışsaydık ortak arayışında bulunmamıza gerek olmazdı. Ki 3./3+ nesil diyebileceğimiz Hürjet projemizde ortak olmaksızın tek başımıza altından kalkabileceğiz (motor hariç o ayrı bir konu).
Uçağımıza ortak olan ülke/ülkeler, hem üretimde yer almalarından, hem de verecekleri uçak siparişlerinden dolayı maliyetin düşmesine sebep olacaklardır. Bu konu iktisat biliminde “toplam ve değişken maliyet” konusu altında işlenmektedir.
Bu sebeplerden dolayı günümüz Avrupa’sı birçok askeri projede ortaklık kurmuşlardır. Sözgelimi Eurocopter Tiger ve Eurofighter Typhoon. Hatta Fransa, Almanya ve İspanya 6. Nesil savaş uçağı FCAS projesinde de geçtiğimiz aylarda imzaları attılar.
Peki Ortak Ararken Nelere Dikkat Edilmeli?
1) Teknolojik Kabiliyet
Ortaklık kuracağımız ülkenin teknolojik kabiliyeti bir hayli önemli. Bu sebeple önceden çeşitli havacılık projelerinde yer almış ülkeleri radarımıza almalıyız.
2) Ekonomik Güç
Modern askeri teknolojilerin geliştirilmesi ve üretilmesi, bakımları ve kullanması nispeten maliyetli. Yeni nesil bir uçağa ortak olup alım yapacak ülkenin maddi gücü önemlidir. Ülkenin maddi gücü uçak siparişini de etkileyecektir.
3) Politik/Siyasi İlişki
Uçak geliştirmesi ve üretimi uzun vadeli bir iş. Keza üretimden sonra da parça tedariği ve bakım mevzularından dolayı ortak ülkelerin birbirleriyle iyi ilişki içerisinde olması gerekli. Kısacası yarın öbür gün dünya arenasında karşı karşıya kalınması düşük olan bir ülke ile ortaklık kurulmalıdır.
Şimdi Savunma Sanayi Başkanımız Profesör Doktor İsmail Demir’in belirttiği 5 ülkeyi inceleyelim: Pakistan, Azerbaycan, Katar, Malezya ve Endonezya.
1) Endonezya Cumhuriyeti
Nüfus: 269 Milyon (2019)
GSYİH: 1.1 Trilyon Dolar (2019)
Hava Kuvvetlerinin Savaş Uçakları: Su-27, Su-30, F-16
Nüfusu ve üretimi Türkiye’den fazla olan Endonezya ülkemiz için çok güzel bir ortak olabilirdi. Fakat ne yazık ki Güney Kore KAI KF-X uçağı için Endonezya’yı kaptı. %80 Güney Kore, %20 Endonezya (Indonesian Aerospace) ortaklığı mevcut. Ülkemizin TF-X uçağı KF-X’den üstün özelliklere sahip olsa da, KF-X projesi bizden yaklaşık 3 yıl önde ilerliyor. Endonezya gibi bir ülke için de 4++ Nesil KF-X yeterli gelecektir.
1976 yılında kurulan Indonesian Aerospace bugüne kadar birçok genel maksat helikopteri ve sivil uçakları lisans altında üretmiştir. Ülkemizin kullanımında olan CASA CN-235 uçakları da İspanya/Endonezya ortaklığında geliştirilip üretilmiştir. Bazı turboprop (halk arasında: pervaneli) uçak modellerini özgün olarak tasarlamıştır. Örneğin N-219 uçağı Endonezya özgün tasarımıdır. Kısacası Turboprop uçak konusunda oldukça tecrübeli. Şirket hakkında daha fazla bilgiye şuradan ulaşabilirsiniz: https://www.indonesian-aerospace.com/
2) Katar
Nüfus: 2.7 Milyon (2019)
GSYİH: 191 Milyar Dolar (2019)
Hava Kuvvetlerinin Savaş Uçakları: Mirage 2000, Dassault Rafale, Eurofighter Typhoon (Siparişte), F-15QA (Siparişte)
Katar’ın çok düşük nüfusu sebebiyle MMU’ya mühendislik ve nitelikli iş gücü desteği sunması zor. Ancak maddi açıdan oldukça kuvvetli bir ülke. Halihazırda 36 adet F-15, 36 adet Rafale ve 24 adet Eurofighter Typhoon siparişi bulunan Katar’ın ülkemizden de 20-30 adet 5. Nesil uçak siparişinde bulunması gayet olası. Aynı zamanda projeye ortak olarak finansal kaynak sağlayabilir. Bu sayede hem her sattığımız uçaktan para kazanmış olur, hem de ülkemizin uçak projesi daha rahat geliştirilir. Kazan-Kazan durumu olur.
3) Azerbaycan Cumhuriyeti
Nüfus: 10 Milyon (2019)
GSYİH: 47 Milyar Dolar (2019)
Hava Kuvvetlerinin Savaş Uçakları: Mig-21, Mig-29, Su-25
Dost ve kardeş ülke Azerbaycan ile Türkiye birbirlerine tam güven içerisinde uzun yıllardır ilişki sürdürmektedir. Bu dostluk özellikle savunma sanayisi alanına da yansımalıdır. Azerbaycan’ı Rusya ve İran ahtapotlarının kolundan söküp almalıyız. Azerbaycan ile Türkiye aynı dili konuştuğu için mühendislik anlamında birbirlerine çok daha rahat entegre olabilir, çok daha sağlam çalışmalar yapılabilir. Azerbaycan Türk Savunma Sanayi ürünlerinin sadece alıcısı değil, bizzat üreticisi de olmalıdır.
Azerbaycan TF-X için yüksek miktarlarda alım yapabilecek ekonomik güce sahip olmasa da en azından bir filo (20 adet) kadar alım yapması ve üretime katılması Azerbaycan’ın ulusal güvenliği için de çok iyi olacaktır.
4) Malezya
Nüfus: 32 Milyon (2019)
GSYİH: 365 Milyar Dolar (2019)
Hava Kuvvetlerinin Savaş Uçakları: Su-30, Mig-29, F/A-18
TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil Malezya ile ilgili şu açıklamalarda bulunmuştu: “Ülkede bir kompozit vadisi kuruldu. Belki de şimdi nasiptir, projelerimizi oraya ihraç etmek istiyoruz. Görüşmelerimiz o yönde oldu. Kendileri çalışıp bize dönecekler, bekliyoruz. Malezya, Milli Muharip Uçak (MMU) Projesi’ne davet ediliyor.”
5) Pakistan İslam Cumhuriyeti
Nüfus: 210+ Milyon (2019)
GSYİH: 284 Milyar Dolar (2019)
Hava Kuvvetlerinin Savaş Uçakları: JF-17, F-16, Mirage 3, Mirage 5, J-7 (Mig-21)
Pakistan hem tarih boyunca hem de günümüzde Türkiye’ye politik anlamda destek olmuştur. İki ülkenin arası tıpkı Azerbaycan-Türkiye gibi uzun yıllardır çok kuvvetli ve tam güvene dayalıdır. Pakistan savunma sanayi anlamında birçok Türk ürününü de tercih etmektedir. Mevcut 30 adet T-129 Atak helikopteri ve 4 adet MİLGEM Korvet siparişi bulunmaktadır.
Pakistan, bildiğiniz üzere 4. nesil savaş uçağı JF-17 Thunder uçaklarının da Çin ile ortak geliştirici ve üreticisi. Bu bakımdan teknolojik ve teknik altyapısı mevcut. Ve artık bir sonraki seviye olan 5. nesil uçak geliştirmesine başlamaları kendileri için de çok iyi olacaktır. Bu bakımdan Pakistan Milli Muharip Uçağımızın ortaklığı için biçilmiş kaftan. Bu noktada ivedi şekilde harekete geçip Pakistan’ı Çin ve Rusya gibi ülkelerin projelerine kaptırmamamız gerekir.
Pakistan uçağımıza ortak olması durumunda yaklaşık 50, hatta belki daha fazla uçak talebinde bulunabilir.
BONUS: UKRAYNA
Nüfus: 41.9 Milyon (2019)
GSYİH: 150 Milyar Dolar
Hava Kuvvetlerinin Savaş Uçakları: Mig-29, Su-24, Su-25, Su-27
Ukrayna özellikle Rusya’nın baskıları sebebiyle NATO’ya ve NATO standartlarına hızla yaklaşan bir ülke. Aynı zamanda Türkiye ile uzun süredir mükemmel politik ilişkilere sahip. Havacılık tecrübesi ise Türkiye ile eş değer, hatta bir tık üzerinde bile diyebiliriz. Antonov adında dev uçak üreticisi bir firmaya sahipler. Antonov AN-132 gibi özgün tasarım kargo/nakliye uçakları üretiyor. Hatta bir dönem Türkiye’ye ortak kargo uçağı üretme teklifinde bile bulunulmuştu. Bunların dışında AKINCI insansız hava aracımızın motorları Ukraynalı Motor Sich imalatıdır. Ukrayna 6 Türkiye’den 6 adet Bayraktar TB-2 SİHA da satın almıştır. Yani MMU için gayet iyi bir ortak olabilir. Ukrayna’nın tek sıkıntısı ekonomik gücünün kötü olması.
Hayaller:
Başarılı bir stratejiyle TF-X için dünyada 500 adete yakın bir pazar payı oluşturulabilir. Günümüzdeki popüler uçakların üretim adetleri ise çeşitli kaynaklarda değişmekle birlikte yaklaşık şu şekilde:
Dassault Rafale: 201+
JAS-39 Gripen: 306+
Eurofighter Typhoon: 570
F-15E Strike Eagle: 521
Değerlendirmeye neden batılı ülkeleri dahil etmediğimizi sorabilirsiniz. Kabaca değerlendirelim: ABD’den bahsetmeye gerek dahi yok, sipariş vermez, hatta kimsenin sipariş vermesine izin bile vermez. Doğrudan ABD’nin pazar payına tehdit oluşturuyor TF-X. İtalya ve İsveç ise İngiltere’nin 6. nesil TEMPEST projesine ortak oldular/olacaklar. Fransa, Almanya ve İspanya ise 6. nesil FCAS projesinde imzaları attılar bile. Bu sebeple bu ülkelerin bize verebilecekleri, ücreti mukabilinde mühendislik/teknik destek hizmetinden öteye gitmeyecektir. Kaldı ki projeye ortak olmaları ve kritik parça üretmeleri durumu da bizim hiç işimize gelmez. Zira bu ülkelerin hepsi yaptığımız en ufak terör operasyonuna bile karşı çıkıyor ve ambargo uyguluyorlar. Yani bizim TF-X’i geliştirme amacımız zaten özgür bir hava kuvvetleri oluşturmak. Öte yandan Amerika Kıtasında Brezilya’ya baktığımızda havacılık tecrübesinin bir hayli yüksek olduğu görülüyor. Fakat onlar da 36 Adet JAS-39 Gripen’i teknoloji transferi yoluyla tedarik edecekler. Bu sebeple kısa-orta vadede herhangi bir uçak talepleri olmayacaktır.
Ülkemize yüksek teknoloji, katma değer, siyasi güç, prestij ve maddi manevi birçok kazanç sağlayacak bu projenin başarıyla üretilmesini ve dünyadaki birçok ülkeye ihraç başarısı gösterebilmesini ümit ediyoruz.
