Günümüzde hız konsepti, artık atları da tankları da aşmıştır. Bin yıl öncesinin atlı birlikleri, artık hava kuvvetleridir.
Türk ordusunun hava kuvvetleri, şuan sadece yer birliklerine destek vermeye ve istila anında yurda gelecek olan düşman uçaklarını önlemeye yöneliktir. “Akıncılık” rolünde değillerdir. Türk ordusu bugün hala kara ordusu odaklıdır ve tam anlamıyla “hız konseptine” geçmemiştir. Türk ordusu, odağını kara kuvvetlerinden hava kuvvetlerine kaydırmalıdır. Hava kuvvetlerindeki hız, ateş gücü ve taşıma kapasiteleri arttırılmalıdır. En büyük eksiklerimiz yüksek harekat yarıçapına sahip muharip uçaklar ve dev kapasiteli nakliye uçaklarıdır.
Hava kuvvetleri, bir destek unsuru olmaktan çıkmalı, düşman bir ülkeyi sürekli olarak baskı altında tutacak ve o ülkenin her bir noktasına en hızlı şekilde ordu taşıyabilecek güçte olmalıdır. Elbetteki bunun için hava savunma sistemlerine karşı büyük önemler almak, uçakların enerji ve menzil problemini çözmek, ayrıca taşıma kapasitelerini de arttırmak gerekmektedir. Şüphesiz ki bunun için de yeni teknolojiler geliştirmek şarttır.
Burada bahsettiğimiz şey, askeri stratejideki “hava hakimiyet teorisi” değildir.
Burada bahsettiğimiz şey, tarihte bir ilk olarak; ordunun ana odağının hava kuvvetleri olması, yıldırım savaşının mekanize birliklerle değil, hava kuvvetleriyle yapılmasıdır. Yani yepyeni bir askeri konsepttir. Ayrıca unutmayın; savaşı düşman ülkesine götüremeyen, denizaşırı istila gücü olmayan bir ülke, büyük bir dünya gücü olamaz. Sadece kendi ülkesini korumakla yetinir veya en fazla bölgesel güç olabilir. Onun da sınırları ve vakti dardır.
Burada bahsettiğimiz şey, tarihte bir ilk olarak; ordunun ana odağının hava kuvvetleri olması, yıldırım savaşının mekanize birliklerle değil, hava kuvvetleriyle yapılmasıdır. Yani yepyeni bir askeri konsepttir. Ayrıca unutmayın; savaşı düşman ülkesine götüremeyen, denizaşırı istila gücü olmayan bir ülke, büyük bir dünya gücü olamaz. Sadece kendi ülkesini korumakla yetinir veya en fazla bölgesel güç olabilir. Onun da sınırları ve vakti dardır.
İşte bu sebeplerden ötürü bu yazıyı hazırlamaya karar verdik. Askeri havacılık hakkında hiç bilgisi olmayan veya az bilgisi olup;
-sektörü takip etmek isteyen,
-ilgili teknik haberleri, dergileri ve yazıları okuyup anlayıp, yorumlamak isteyen,
-dünyanın havacılık konusunda ne durumda olduğu hakkında fikir sahibi olmak isteyen,
-var olan bilgilerini tazelemek isteyen,
-günümüzün ve yakın geleceğin savaş oyuncaklarına ön bilgili hale gelmek isteyen
insanlarımız için çok faydalı bir kaynak hazırladık. Bugün nasıl ki bir otomobilin veya bilgisayarın temel kavramları herkes tarafından benimsenmiş, üretici firmalar herkes tarafından bilinmiş ise; askeri havacılık da Türkler ve Türk gençliği için o derecede mühim olmalıdır.
Tiplerine Göre Askeri Uçakları Tanıyalım
1) Çok Amaçlı Savaş Jetleri: Hem hava-hava, hem hava-yer, hem de keşif-gözetleme gibi pek çok görev için tasarlanan ve genellikle çok sayıda üretilen makinelerdir. İçlerinde her özellikten biraz barındırdıkları için, sırf o görev için tasarlanmış uçaklar ile kıyaslanmamalıdırlar. Örneğin sırf bombardıman amaçlı tasarlanmış Boeing B-52 ile F-16’nın bombalama nitelikleri kıyaslandığında tabiki B-52 daha üstün gelecektir. Ya da hava-hava görevi için F-35 ile Su-57 kıyaslaması doğru olmaz. Zira Su-57 hava-hava odaklı bir jet olarak tasarlanmıştır. Çok amaçlı jetlere örnekler: F-35, F-16, Su-27, Jas-39, F/A-18, Rafale gibi uçaklardır.
2) Ağır Bombardıman Uçakları: Görevi bombalama olan uçaklardır. Bu uçaklarda güçlü motorlar bulunmaktadır. Yapıları gereği diğer uçaklara nazaran daha yüksek kapasite ile bomba taşırlar ve büyük bir hacme sahiptirler. Genellikle görevlerini yerine getirirken yanlarında birkaç adet çok amaçlı jet eskortluk eder çünkü kendilerini koruyamazlar. Bu tipe örnekler: Xian H-6K, Tupolev Tu-95, Tupolev Tu-160, B-2 Spirit, B-1B Lancer ve Boeing B-52
3) Hafif Bombardıman Uçakları: Birincil olarak ağır bombardıman uçaklarından daha büyük hassasiyetli hava saldırıları gerçekleştirme rolüne sahip taktik savaş uçağıdır. Hacmen daha küçük oldukları için manevra kabiliyetleri ağır bombardıman uçaklarına göre yüksektir. Özellikle yakın hava desteği ile kritik ve hassas noktaları bombalama amaçlı kullanılırlar. Bu tipin en popüler örnekler: A-10 Thunderbolt II, Su-25 Frogfoot, Su-34 Fullback, Dassault Mirage 2000 ve Harrier II’dir. Türk Hava Kuvvetleri bu tip görevler için genellikle F-4 Phantom II uçağını kullanmaktadır. Bazı kaynaklarca “yakın hava desteği” uçağı olarak da geçebilirler.
4) Nakliye Uçakları (Kargo Uçakları): Yolcudan veya bombadan çok malzeme taşımak için tasarlanmış sabit kanatlı bir uçaktır. Yolcu uçaklarında bulunan konfordan yoksun olan kargo uçakları, mal indirme ve yükleme işlemleri için bir ya da daha fazla devasa kapıya sahiptirler. Tank, obüs, topçu, ZPT, tüfek, mühimmat ve çeşitli gıda/sağlık malzemelerini bir noktadan diğer noktaya ulaştırma amaçlı yapılmışlardır. Tipe en iyi örnekler: Antonov An-124, Lockheed Martin C-5M Super Galaxy ve Airbus A400M
5) Eğitim Uçakları: Adı üzerinde eğitim uçaklarıdır. Savaş pilotları mezun olana kadar ve mezun olduktan sonra dahi pek çok eğitim uçağı ile uçuş yaparlar. Eğitim uçakları bazen keşif-gözetleme-önleme görevlerinde de kullanılabilir. Bu uçak tipine örnek olarak: T-38 Talon, T-37 Tweet, Yak-130 ve KAI T-50 verilebilir.
6) Erken Uyarı ve Kontrol Uçakları: Uçak, gemi ve diğer araçları uzun mesafelerde saptamak ve savaş alanında hava hareketinde komuta ve kontrol etmek için tasarlanmış bir havadan radar gözlem sistemidir. AWACS uçakları hem savunma hem de saldırı hava harekâtlarında kullanılmaktadır. Bu uçak tipinden dünyada aktif kullanımda olan yalnızca birkaç adet model bulunur. Bunlar; Grumman E-2 Hawkeye, Boeing E-3 Sentry ve Boeing 737 (Modernize edilip bu sistem için tasarlanmış versiyonu mevcuttur) uçaklarıdır. Türkiye bu uçaklardan 4 adet sahiptir.
7) Tanker Uçakları: Görev halinde olan, seyir halinde olan savaş jetlerine havadayken yakıt ikmali yapar. Bu sayede jetler tekrar üsse dönmeden veya iniş yapmadan görevlerine uzun süre devam edebilirler. Bu tipe örnekler: Airbus A330 MRTT ve Boeing KC-135 Stratotanker’dir. Ülkemizde KC-135R tipi toplam 7 adet tanker uçağı bulunmaktadır.
8) İnsansız Hava Araçları: Kısaca İHA ve SİHA(Silahlı İnsansız Hava Aracı) sistemleridir. Bu makinelere örnekler: TAI Anka, Bayraktar TB-2, MQ-1 Predator ve IAI Heron
9) Hava Avcı Jetleri: Bu avcı uçakları genellikle ya yalnızca üretici ülke tarafından, ya da üreticinin yakın müttefiki 1-2 ülke tarafından kullanılabilir. Çünkü oldukça maliyetlidir ve yüksek teknoloji kullanılır. Amacı çok amaçlı savaş jetlerinden tutun, bombardıman uçaklarına kadar pek çok hava aracını avlamak veya kışkırtmaktır. Bu sebeple manevra kabiliyetleri, süratleri ve radar görünmezlikleri önemlidir. Hava-hava odaklı avcı jetlere en popüler iki örnek F-22 Raptor ve Sukhoi Su-57’dir. Bunların dışında F-15C ve Su-35S gibi uçaklar da hava-hava odaklıdır. Çin yapımı Chengdu J-20 de bu tipe bir örnektir.
Savaş Uçağı Konusunda Dünyaca Ünlü Firmalar
Her militarist bireyin bilmesi gereken savaş uçağı üretici firmalarına göz atalım.
1) Lockheed Martin (1912, ABD – Personel: 110.000 (2020))
2) Boeing (1916, ABD – Personel: 54.000 (2019 Savunma ve Havacılık Bölümü))
3) Northrop Grumman (1994, ABD – Personel: 90.000 (2020))
4) General Dynamics (1952, ABD – Personel: 107.000 (2019))
5) BAE Systems (1999, Birleşik Krallık – Personel: 85.800 (2020))
6) SAAB (1937, İsveç – Personel: 17.000 (2019))
7) Dassault Aviation (1929, Fransa – Personel: 12.750 (2019))
8) Sukhoi (1939, Rusya – Personel: 26.100)
9) MİG (1939, Rusya – Personel: ?)
10) IAI (1953, İsrail – Personel: 16.000)
11) TAI (1973, Türkiye – Personel: 9.414 (2019))
12) KAI (1999, Güney Kore – Personel: 5.000~?)
Bilinmesi Gereken Temel Kavramlar
Afterburner (Artyakıcı): Özelikle jet uçaklarında kalkışta ve tırmanışta ivmelenmeyi artırmak ya da ses hızını aşmak amacıyla kullanılan itiş sistemi. Çalışma prensibi olarak, turbojet nozülüne jet enjektörleri yakıt püskürtür. Bu da dışarı doğru bir ateş püskürmesi gerçekleştirir. Ciddi miktarda yakıt tüketir.
Stealth: Radar sistemleri tarafından yakalanması çok güç olan uçaklara verilen bir isimdir. “Hayalet Uçak” olarak Türkçe kullanımı da vardır. 5. Nesil savaş jetlerinin tamamında bu özellik vardır. F-22, F-35, Su-57 ve J-20 bazı stealth uçaklardır. Kendilerine yansıyan radar dalgalarını absorbe ederler, emerler ve dağıtırlar.
Nozzle: Türbinden gelen sıcak gaz egzoz borusuna girdikten sonra nozzle’dan dışarıya çıkar ve bu uçağın ileriye hareket etmesini sağlar. Bu bölümdeki aşırı ısınmayı önlemek amacıyla ön bölümden giren havanın bir bölümü egzoz borusunun dış yüzeyine yönlendirilerek soğutma işlemi gerçekleştirilir. Sabit ve hareketli olmak üzere 2 çeşit nozzle bulunmaktadır. Hareketli nozzle’ın İngilizce karşılığı “thrust vectoring”dir. Özellikle Rus uçaklarında bu teknoloji bulunur. ABD’de ise F-22’de bu özellik kısıtlı olarak vardır.
RAM Boyası: RAM, geriye hiç yansıma yaptırmayan dolayısıyla uçakların radara yakalanmasını önleyen bir boya. Stealth uçaklar bu boya ile kaplanırlar.
Hava Alığı: Havanın motora girdiği bölümdür. Genellikle gövdenin altında veya yanlarında bulunur. Bu hava alıkları nadiren F-117 Nighthawk gibi bazı özel uçaklarda uçağın üst kısmında bulunabilir. Bunun sebebi uçağın radar izini çok daha azaltmasıdır ancak uçağın manevra kabiliyetini ciddi olumsuz yönde etkiler. Bu sebeple alt ve yan kısımda tercih edilir.
Flare: Yakın hava muharebesinde ya da karadan havaya fırlatılan kısa menzilli füzeler genelde ısı güdümü kullanırlar yani motorların yaydığı ısıya kilitlenirler. Bunu engellemek ve füzenin tarayıcısını bozmak için yüksek ısı yayan kimyasal çubuklar uçak tarafından bırakılır ve sakınma manevrasına başlanır. Bazen de etkileyici göründüğü için gösterilerde sıklıkla kullanılır. Flare tüm askeri uçaklarda ve helikopterlerde kullanılabilir.
Fly-By-Wire: Manüel uçuş kumandalarını elektronik bir arayüz ile değiştiren gelişmiş uçuş kumanda sistemi. Bu sistemde uçak pilottan bağımsız bilgisayar kontrollü basit bir yapay zekaya sahiptir. Bir jetin bu sisteme sahip olup olmadığı anlamak için kokpite bakmanız yeterli sayılabilir. Ekranlar ve dijitallik ön plandaysa yüksek ihtimalle Fly-By- Wire sisteme sahiptir. Dünyada bu teknoloji ilk olarak F-16 Savaşan Şahin’’de kullanıldı.
Kanopi: Hava araçlarında kokpiti saran saydam yapı. Gürültü ve meteorolojik etkileri yalıtırken, görüş imkânını artırdığı, sürtünmeyi azalttığı için özellikle akrobasi ve av uçaklarında tercih edilir.
HUD: Heads-Up Display, Baş Üstü Göstergesi olarak Türkçeleştirilmiştir. Pilotun, kafasını eğip aşağıdaki cihazlara bakarak değerleri takip etmesinin önüne geçmek için tasarlanan bu teknoloji, başını dik tutup sadece önüne bakarak en önemli bilgilere sahip olmasını sağlıyor.
Filo: Aynı hizmeti yapmaları için görevlendirilen ve bir kumanda altında bulunan gemi veya uçaklardan meydana gelen birliğin adı. Dünyada hava kuvvetleri filoları ortalama 12-30 uçak barındırır. Türkiye’de bir filo 20 uçaktan oluşur. Her filonun kendine has logosu ve adı bulunur.
STOVL: Short Take off Vertical Landing ya da STOVL, İngilizcedeki “Kısa kalkış dikey iniş” kelimelerinin baş harflerinden oluşan kısaltma. Dikey iniş ve kalkış yapabilme teknolojisine verilen addır. F-35B ve İngiliz Harrier’ları bu özellikteki nadir jetlerdendir. Bu model jetlerde çift motor kullanılır. Motorlardan biri pilot ile gövde arasında yer alır.
VTOL: Dikey iniş kalkış anlamına gelir.
Stall (Stol): Uçağın havada duramamasına ve düzgün seyir gerçekleştirememesine denilir. Örneğin havadayken hız 100-150 km/saat’e düşürüldüğünde motorlara yeterli güç ve hava gitmeyerek stall olur, uçuş özelliği yitirilir ve düşüş başlar. Ancak bu düşüşten kurtulmak mümkündür.
İt Dalaşı: İki ülkeye ait savaş uçaklarının birbiri çevresinde burgu gibi dönüşlerle taciz için manevra yapması veya birbirlerini vurmaya çalışması anlamında kullanılmaktadır.
Libre: Hava Kuvvetleri kullandığı mühimmatların büyüklüğünü/ağırlığını ifade etmek için libreyi kullanır. 500 Librelik bomba 227 kg, 1000 libre ise yaklaşık 460 kg’a tekabül eder. 2000 libre de 930 kg’dır.
Airfoil: Kanat profili veya aerofoil; kanat, pervane, dümen, yelken gibi bir akışkan içinde hareket eden nesnelerin 2 boyutlu kesiti. Hava, su gibi herhangi bir bir akışkan içinde hareket eden taşıta en uygun taşıma/sürükleme oranını vermek için dizayn edilmiş, kıvrımlı veya düz, genellikle damla şeklindeki kesitlerdir.
Knot: Saatte 1 deniz miline eşit hız birimi. 1 Knot=1,9 km/saat’e denktir. Havacılık ve denizcilikte kullanılır.
Mach: Süpersonik, ses hızının (1 Mach) üzerinde olan hızları belirtmek amacıyla kullanılan terimdir. Deniz seviyesindeki havada sesin hızı yaklaşık olarak 340 m/s ya da 1,235 km/h olarak kabul edilir. Kullanılmakta olan savaş uçaklarının büyük kısmı süpersoniktir. Yani ses hızına erişip aşabilirler. “2 Mach” ses hızının iki katına tekabül eder.
Savaş uçaklarının kaç hıza ulaştığı genelde mach cinsinden belirtilir. Mach 1.5 maksimum hızına erişebilen bir jet, ses hızının 1,5 katına çıkabilir demektir. Buradan uçağın yaklaşık 1800 km/saat hıza erişebildiğini anlarız.
Feet: Uçağın ne kadar yükseklikten uçtuğunu belirtmek için kullanılır. 1000 feet = 304 metredir. Yeni nesil savaş uçaklarının azami irtifası 40.000 feet ila 60.000 feet arasındadır. Bu da 12-18 km arası demektir. TF-X uçağımız için 55.000 feet maksimum uçuş irtifası belirlenmiştir. Bu da yaklaşık 16.700 metre yüksekten uçabildiği anlamına gelir.
Harekat Yarıçapı: Bir savaş uçağının üzerinde taşıdığı maksimum yakıt ve mühimmat yüküyle bir meydandan kalkıp hedef bölgesine gidişi ve hedef üzerinde görevini ifa ettikten sonra meydanına dönüşü arasında kapsanan uçuş mesafesine “Harekat Yarıçapı” (Operational Radius veya Combat Radius) tabir edilmektedir. Menzil ile karıştırılmamalıdır! Harekat yarıçaplarına örnekler vermek gerekirse:
F-14 Tomcat >> 927 km~
Fighting Falcon >> 547 km~
F-22 Raptor >> 760km~
Mikoyan Mig-35 >> 500 km~
Sonik Patlama: Ses hızı veya üzerinde bir hızla hareket edilmesinin bir sonucudur. Ses hızı, deniz seviyesinde yaklaşık 1235.5 km/saat’dir. Bazı uçaklar ve jetler bu hızı aşabildikleri için sonik patlama oluşturur.
Seyrüsefer: Bir gemi veya uçak bir yerden başka bir yere giderken, pozisyon veya yön tayinine verilen terimin adıdır. Gidiş geliş-trafik anlamında da kullanılır.
Aerodinamik: Hareket eden katı kütlelerin havayla etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. Savaş jetlerinin tasarımı için çok çok önemli bir mevzudur.
Spoiler: Hava taşıtlarına etki eden kaldırma kuvvetini (lift) azaltmak amacıyla kullanılan kontrol yüzeyidir. Çoğunlukla kanat üzerine yerleştirilen ve dikey eksende açılarak kanadın ilgili kısmındaki hava akışını bozan cihazlardır. Spoilerler hava frenlerinden farklıdırlar. Hava frenleri hava direncini (drag) artırırken kaldırmayı çok az azaltırlar. Spoilerler ise kaldırmayı ciddi boyutta azaltırken, dirence orta seviyede etki ederler. Spoilerler hava taşıtlarının sürat kazanmadan alçalmasına yardımcı olurlar. Ayrıca özellikle büyük uçaklarda inişten sonra kaldırmayı azaltarak iniş takımlarına daha fazla yük binmesine ve kaymanın (skid) önlenmesine, teker frenlemesinin daha etkin yapılmasına yardımcı olurlar.
İtki Sistemi (Tahrik Sistemi): Bir cismi ileri itmek için itme üreten makinadır. Uçaklarda ve uzay araçlarında itme, Newton’un üçüncü hareket yasası yoluyla üretilir. Motorun içerisindeki akışkan (hava vb. madde) motor tarafından hızlandırılır ve bu ivmelendirilen akışkanın oluşturduğu tepki motor üzerinde bir kuvvet oluşturur. Oluşan itme miktarı, motor içerisindeki kütle akışına ve gazın çıkış hızına bağlıdır. Farklı tahrik sistemleri, itme kuvvetini farklı şekillerde üretebilir. Pervaneli, türbin (veya jet) motoru, ram jet ve scramjet ve iyon motorlarını içeren birkaç tahrik sistemini teknolojisi bulunur.
Türbin: Bir akışkanın enerjisini kinetik enerjiye çevirmek için kullanılan mekanizmadır. Türbin, bir mil ve üzerindeki kanatçıklardan oluşur. Kullanılan akışkana göre türbinin ve kanatçıkların yapısı değişir. Çalışma prensibi şu şekildedir: Akışkan, türbinin kanatçıklarına çarparak türbin miline hareket verir, hareket milin çıkışında mekanik enerjiye dönüşür. Bu mekanik enerji çeşitli düzenekler yardımıyla elektrik enerjisine çevrilir.
Sorti: Bir uçağın bulunduğu havaalanından başka bir havaalanına gitmek için havalanması anlamına gelir. Genellikle savaş uçaklarının havaalanından herhangi bir yere harekat, görev uçuşu veya bombardıman yapmak maksatlı havalanmasını ve geri dönmesini kapsar. Buna örnek verecek olursak: “Pkk kamplarını bombalayan F-16’larımız bugün 3 sorti yaptı.” Ayrıca inemeyen bir uçağın ikinci bir manevra için havaalanını pas geçmesi durumunda da bu deyim kullanılır. Bir örnek de buna verelim: “Havaalanına inemeyen uçak ancak iki sorti yaptıktan sonra başarılı bir iniş gerçekleştirdi.”
Kaza Kırıma Uğrama: Uçakların kırıma uğraması kelime anlamı bir donanımın geri döndürülebilir hasara uğradığı, yaralanmaların olabileceği, can kaybının yaşanmadığı hadiselerdir. Uçakların tekrar onarılmasına müsaade edecek düzeyde hasar görmesidir. Çeşitli sebeplerden dolayı olabilir. Örneğin bir motor arızası yaşanmış olabilir. Benzer şekilde çeşitli teknik veya fizikler aksaklıklar veya hava koşulları dolayısı ile yanlış veya hatalı yapılan inişlerde ve kalkış denemelerinde de hasar gerçekleşebilir. Buna bir örnek kullanım verelim: “Eğitim maksadıyla bölgede bulunan bir F-16 uçağı, Diyarbakır civarında kaza kırıma uğramıştır.”
UAV: Unmanned aerial vehicle, insansız hava aracı. Türkçemizdeki karşılığı İHA’dır.
UCAV: Unmanned combat aerial vehicle, insansız savaş hava aracı. Türkçemizdeki karşılığı SİHA’dır.
A/A: Air to air, havadan havaya görev.
AAC: Army air corps, havadan indirme birlikleri.
AAM: Air-to-air missile, havadan havaya füze.
AAR: Air-to-air refuelling, havada yakıt ikmali
AP: Otopilot.
ARM: Anti radiation missile, radar tahrip füzesi.
ASM: Air to surface missile, havadan yere füze.
SAM: Surface to air missile, yerden havaya füze.
BVR: Beyond Visual Range, görüş ötesi menzil
AWACS: Airborne warning and control system, havadan erken uyarı ve kontrol sistemi.
Critical Altitude: Kritik yükseklik.
“Bingo” Kodu: Pilot tarafından söylendiği zaman “üsse veya tayin edilen yedek havaalanına güvenli dönebilmek için asgari yakıt seviyesine geldim” anlamına gelir.
Pitot Tüpü: Pitot tüpü uçaklarda ve botlarda hız ölçmek amacıyla kullanılan bir statik tüp sistemidir. Pitot tüpü akışın kinetik enerjisini potansiyel enerjiye dönüştürerek akışkanın hızını ölçer. Pitot tüpü uçuş güvenliği için en önemli parçalardan biridir. Tüpün tıkanması veya içine girecek her hangi bir şey sonucunda yanlış ölçüm yapma riskine karşı uçak yerdeyken pitot tüpü bir kılıf ile muhafaza altına alınır. Buzlanmaya karşı ısıtma özelliği bulunur.
CFT: Conformal Fuel Tank, Sırt Yakıt Tankı
Drop Tank: Gövde altı yakıt tankı.
Medevac: Hava Ambulansı
IFF: Identification friend or foe, dost-düşman tespit sistemi.
Katapult: Uçak gemilerinde zeminin altında bulunan ve uçağın teker kısmına bağlanan katapult sayesinde uçaklar 2 saniye içinde 300km hıza çıkartılabiliyor. TCG-Anadolu gibi çıkarma gemilerinde bu sistem olmadığı için istediğimiz uçağı kullanamıyoruz gemide.
Radar Reflektörü: Stealth (düşük görünür) uçaklarda barış zamanlarında ve sivil havacılığın karıştırılmaması için takılır. F-35’leri barış zamanı radar reflektörü olmadan kullanmak yasaktır.
Savaş Jetlerinin Nesilleri ve Farkları Nelerdir?
1.Nesil Savaş Jetleri (1942-1950): Turbojet motor, ses altı hızlar, genelde radar bulunmuyor.
Örnekler:
Messerschmitt Me 262 Schwalbe (1942) >> Almanya
Gloster Meteor (1943) >> İngiltere
Heinkel He 162 Salamander (1944) >> Almanya
Republic F-84 Thunderjet (1946) >> ABD
North American F-86 Sabre (1947) >> ABD
Mikoyan MiG-15 Fagot (1947) >> Rusya
Mikoyan MiG-17 Fresco (1950) >> Rusya
2.Nesil Savaş Jetleri (1951-1960): Daha yüksek hızlar, radar ve güdümlü füze kullanabilme.
Örnekler:
North American F-100 Super Sabre (1953) >> ABD
Convair F-102 Delta Dagger (1953) >> ABD
McDonnell F-101 Voodoo (1954) >> ABD
Lockheed F-104 Starfighter (1954) >> ABD
Republic F-105 Thunderchief (1955) >> ABD
Mikoyan MiG-21 Fishbed (1955) >> Rusya
Convair F-106 Delta Dart (1956) >> ABD
3.Nesil Savaş Jetleri (1961-1970): Ses üstü hızlar, gelişmiş motorlar ve gelişmiş silah sistemleri.
Örnekler:
McDonnell Douglas F-4 Phantom (1958) >> ABD
Northrop F-5 Tiger (1959) >> ABD
Mikoyan MiG-25 Foxbat (1964) >> Rusya
British Aerospace Harrier (1967) >> İngiltere
Saab 37 Viggen (1967) >> İsveç
4.Nesil Savaş Jetleri (1971-1990): Dijital aviyonikler, Fly-by-wire, gelişmiş silah sistemleri, artırılmış manevra kabiliyeti.
Örnekler:
Grumman F-14 Tomcat (1970) >> ABD
McDonnell Douglas F-15 Eagle (1972) >> ABD
Lockheed Martin F-16 Fighting Falcon (1974) >> ABD
Mikoyan MiG-31 Foxhound (1975) >> Rusya
Mikoyan MiG-29 Fulcrum (1977) >> Rusya
Sukhoi Su-27/33 Flanker (1977) >> Rusya
McDonnell Douglas F/A-18 Hornet (1978) >> ABD
Dassault Mirage 2000 (1978) >> Fransa
Panavia Tornado (1979) >> Avrupa
5.Nesil Savaş Jetleri (2001- 20XX): Gelişmiş entegre aviyonik sistemler, ileri gizlenebilirlik(stealth), ses üstü hızlarda ardyanmasız uçuş, AESA radar, gövde içi mühimmat taşıma.
Örnekler:
Lockheed Martin F-22 Raptor (1997) >> ABD
Lockheed Martin F-35 Lightning II (2006) >> ABD
Sukhoi Su-57 (PAKFA) (2010) >> Rusya
Chengdu J-20 (2011) >> Çin
Shenyang J-31 (2012) >> Çin
TAI TF-X (2025) >> Türkiye
Elbette daha çok detaydan bahsedebiliriz ancak sizleri sıkmamak adına bu kadarını yeterli gördük. Artık askeri havacılık konusunda ön bilgili hale geldiniz. Her kafadan bir ses çıkan askeri teknoloji platformlarında daha doğru çıkarımlarda bulunabilirsiniz. Eğer bu makaleye yeterli ilgiyi gösterirseniz aynısının askeri denizcilik versiyonunu da yapabiliriz.
Sadık Bilici
