Türkiye’nin en büyük ikinci savunma şirketi olan Turkish Aerospace Industries Inc. ya da Türkçesiyle Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. hızla büyüme gösteren değerlerimizden. Firmanın bünyesinde 2019 verilerine göre 9.414 personel çalışmakta. 2016 yılında ise sadece 5.254 çalışana sahipti. Personel sayısı 3 yıl içerisinde neredeyse ikiye katladı. Türkiye’nin en büyük 500 sanayi şirketi değerlemesi olan İSO 500 listesinde 2016 yılında 29. sırada iken, 2019 yılında 18. sıraya yükseldi. Hal böyle olunca akıllara neden Aselsan gibi halka arz edilmediği soruları geliyor…
1990 yılında halka arz edilmiş olan Aselsan’ın dışında halka arz edilmiş birçok savunma sanayi şirketi de bulunuyor. Günümüzde Katmerciler, Otokar, Tümosan ve Netaş borsada işlem gören, hisse alabileceğiniz şirketler. Birkaç ay önce de haberini yaptığımız üzere Albayraklar Savunma, Amerikan borsası NASDAQ’a açılmıştı: https://tdefenceagency.com/albayraklar-savunma-unlu-amerikan-borsasi-nasdaqa-aciliyor/
TUSAŞ dünyanın en büyük 100 savunma şirketi arasında 53. olarak yer alıyor ve Aselsan ise 48. sırada. Aralarında savunma geliri olarak yaklaşık 314 milyon dolarlık bir fark bulunuyor. TUSAŞ’ın önümüzdeki birkaç yıl içinde AKSUNGUR, HÜRKUŞ ve GÖKBEY gibi projeleri tamamlanarak hem yurt içi hem de yurt dışı satış potansiyeli yüksek olan bu ürünlerden güzel haberler gelmesi de muhtemel. TUSAŞ’ın en son büyük ihracatı Tunus’a 6 adet ANKA-S ve 3 adet kontrol merkezi temini için 240 milyon dolarlık bir sözleşme ile gerçekleşti.
Firmanın bu sağlam yükselişinde 2016 yılında göreve gelen Genel Müdür Temel Kotil’in de etkisi yadsınamaz. Temel Kotil tam anlamıyla kökten yetişme bir havacılık değeri. 1983 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Uçak Mühendisliği bölümünden mezun oldu. Yüksek lisansını 1986 yılında ABD‘de Michigan Üniversitesi‘nin Uçak Mühendisliği bölümünde tamamladı. Ardından aynı üniversitede Makine Mühendisliği dalında ikinci yüksek lisansını 1987 yılında yaptı. Devam ederek yine Michigan Üniversitesinde “Makine Mühendisliği” bölümünde doktorasını 1991 yılında tamamladı.
1991 yılında yurda döndükten sonra 1991-93 yılları arasında İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesinde Havacılık ve İleri Kompozit Laboratuvarlarının kuruculuğu ve yöneticiliğini yaptı. İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesinde Yardımcı Doçent ve Doçent olarak hizmet veren Temel Kotil, aynı fakültede Bölüm Başkan Yardımcılığı ve 1993 -1994 yıllarında da Fakülte Dekan yardımcılığı görevlerini yürüttü. 2001 yılında ABD’de Illinois Üniversitesinde misafir profesör olarak görev yaptı. Daha sonra New York‘ta Advanced Innovative Technologies Inc.’de Araştırma ve Mühendislik Bölümü Başkanlığı görevi yaptı. Sonra da İstanbul Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü’nde dersler verdi. Temel Kotil’in birçok araştırma ve bilimsel yayını vardır.
Temel Kotil ülkemizin bir başka gurur kaynağı olan Türk Hava Yolları’nın da 2005-2016 arasında Genel Müdürlüğünü yapmıştır. Ki bu yıllar THY’nin dünya liderliğine oynadığı altın dönemi olmuştur.
Halka Arz Ne Demek?
“Halka Arz; hisse senetlerini satışa çıkardığını ilan eden bir şirketin tüm yatırımcılara hissedar olma yolunu açması faaliyetidir. Halka arz işlemi, şirketlerin ve bu şirketlerin sahip oldukları varlıkların küçük paylara bölünerek satışa çıkarılmasıdır.”
Başarılı, istikrarlı ve büyüme gösteren değerli şirketler faaliyetlerini genişletmek ve kendine fon sağlamak amacıyla halka arz edilirler. Böylelikle şirket kendi bünyesindeki hisse senetleri yardımıyla banka kredisi veya dış finansal kaynaklara gerek duymaksızın fon sağlamış olur. Aynı şekilde yatırımcılar hisse senetleri sayesinde çok ufak meblağlar ödeyerek bir şirketin borsada işlem gören değerine yatırım yapabilirler.
Halka Arzın Avantajları Nelerdir?
- Halka arz edilmek, şirkete geri ödemek zorunda olmadığı kaynak sunar ve finansal kondisyonunu arttırma olanağı tanır.
- Şirket elde ettiği kaynağı kullanarak; üretim kalitesi ve sayısını arttırabilir, yeni istihdam artışı sağlayabilir ve kendisini destekleyecek satın alımlar yapabilir.
- Şirketin değeri tüm yatırımcılar tarafından gün be gün takip edilebilir.
- Şirketin yerel ve yabancı piyasalardaki prestiji ve görünürlüğü artar.
- Halka açık şirketler, halka arz edilmemiş şirketlere göre çok daha şeffaf. Bu da şirketin manevi değerlerine, güvenirliğine olumlu yansıyor.
Peki Halka Arzın Dezavantajları Neler?
- Halka arz sayesinde şirkete yeni yatırımcılar dahil olur ve risk ortaklaşır. Bu nedenle yönetim kurulu ve önemli hissedarların onayı olmadan faaliyet yürütme özgürlüğü kısıtlanır.
- Yatırımcıların yönelimi şirket değerini etkiler. Aynı anda birçok yatırımcının şirketin hisse senetlerini satışa sunması, şirketin değerini düşürebilir.
- Şirket halka arz olduğunda, şirket hakkındaki detayların şeffaf olunması şartı vardır. Şirketin iş stratejileri, finansal durumu gibi değerler objektif şekilde hissedarlara –ve dolayısıyla medyaya– yansıtılmalıdır.
- Halka arz sürekli bir maliyet anlamına gelir. Düzenli olarak aracı kurumlarla çalışılması ve periyodik raporların oluşturulması gerekir. (Bu maddenin TUSAŞ için problem olacağını düşünmüyorum)
TUSAŞ Neden Halka Arz Edilmiyor?
Aslında TUSAŞ geçmiş dönemlerde halka arz edilecekti. Birkaç defa bununla ilgili girişim oldu. Hatta talep toplamalar yapılacaktı, çok ciddi adımlar atılmıştı. İlk olarak Şubat 2014’de Borsa İstanbul’da halka arz edilmesi planlanıyordu. Fakat “finansal piyasalardaki dalgalı koşullar nedeniyle” süresiz olarak ertelendi. Bununla ilgili dönemin Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı şunları söylemişti: “Danışmanlarımızla yaptığımız görüşmelerde kıymetli bir şirkete sahip olmamız nedeniyle, acele etmeme konusunda karar kıldık. Halka arz kararından vazgeçmiş değiliz, piyasaları izlemede kalacağız. Olumlu piyasa koşullarını görünce hızlıca hazır oluruz.”
Tekrar planlar yapıldı. Tarihler Şubat 2015’i gösterdiğinde TUSAŞ halka arz edilecekti. Fakat çeşitli sebeplerden ötürü tekrar ertelendi. Yine Muharrem Dörtkaşlı erteleme sebebiyle ilgili şu açıklamayı yapmıştı: “Ötelediğimiz, Şubat ayının hemen başında yapmayı düşündüğümüz bir halka arzımız vardı ama talihsiz bir döneme denk geldi; Yunanistan seçimleri, ECB, volatilitenin arttığı bir döneme denk geldi. Bizim şirketi halka arz için yapmamız gereken her türlü düzenlememizi yaptık. Yapılması gereken işlerin yüzde 85’ini tamamlamış durumdayız. … Cari bir borcumuz, likit sıkıntımız yok, şirketimizin de gerçekten çok değerli olduğunu düşünüyoruz. Dolayısıyla halka arz için doğru zamanı bekleriz”
Halka arz konusunda en son 2017 yılında Genel Müdür Temel Kotil, Anadolu Ajansının sorularını yanıtladı. TAI’nin halka arz süreciyle ilgili bir soru üzerine, TAI’nin özel şirket olduğunu ve borsaya açılsalar da açılmasalar da bir şeyin değişmeyeceğini söyledi. TAI’nin daha önce borsaya açılma sürecine girdiğini ancak sonra geri çekildiğini aktaran Kotil, “Bu nedenle biz şu anda borsaya açık şirket gibi raporlama yapıyoruz. Büyüklerimiz açarsa eyvallah, açmazlarsa biz yine açık gibi devam ederiz” diye konuştu.
Sonuç ve Şahsi Değerlendirme:
Aslına bakarsanız yukarıda saydığımız “halka arzın dezavantajları” kısmında halka arz edilmemenin ve temkinli yaklaşmanın nedenleri biraz tahmin edebiliyoruz. Ek olarak belirtmek istediğim nokta ise TUSAŞ’ın çok riskli ve iddialı bir sektörde varlık göstermesidir. Havacılık ve uzay alanında Türkiye’de zaten halkımızın ve dolayısıyla yatırımcılarımızın üzerinde bir özgüvensizlik ve isteksizlik durumu var. Örneğin TF-X ve Hürjet projelerine çoğunluk soru işareti ile bakıyor. Acaba yapabilecek mi? Ne zaman yapabilecek? Şirket kaynaklarının çoğunu yiyecek olan uçaklar kime ne kadar satılabilecek?
Bugün TUSAŞ TF-X gibi Hürjet ve Atak-2 gibi çok iddialı projelere kaynaklarını özgürce kontrol edip aktarıyor. Dilediği gibi hata yapma ve başarısız olma lüksü var. Peki bu özgürlüğe halka arz edilmiş durumda iken sahip olabilecek mi? Belki TF-X çok sıkıntılarla dolu bir proje olmaya başlayacak ve bu durum şirketin mali durumunu olumsuz etkileyecek. Belki iktisadi olarak çok mantıksız olan durum ülkemiz için çok kıymetli olacak. Bu durumlar, zaten spekülasyonlarla dolu, Orta Doğu gibi aksiyonlu coğrafyada bulunmamız sebebiyle yatırımcıları ürkütüyor. Havacılık alanında şirketler çok kırılgan bir yapıya sahip. Bunu 11 Eylül 2001 saldırılarından da, 2008 küresel ekonomik krizinden de, 2020 COVİD krizinden de çok net görüyoruz. Bu krizlerde Boeing gibi devler ve bazı hava yolları çok sert zararlara girdi hatta kapandı. TUSAŞ sadece askeri üretim yapan bir firma değil. Airbus yolcu uçakları için ciddi komponent parçaları üretiyor. Keza GÖKBEY ve HÜRKUŞ da doğrudan sivil pazara da hitap eden ürünler. Bu sebeplerden dolayı firma halka açılacakken olabildiğince güvenli ve hem yerli hem yabancı yatırımcıya hitap edebilecek bir dönem arıyor. Yakın gelecekte olası gözükmese de orta ve uzun vadede TUSAŞ’ın halka açılacağına kesin gözüyle bakıyorum.
Araştırmamı yaparken kullandığım kaynaklar:
- http://www.iso500.org.tr/500-buyuk-sanayi-kurulusu/2018/
- https://people.defensenews.com/top-100/
- http://www.gokyuzuhaberci.com/tusas-3-yilda-6-projeyle-2-kat-buyudu-53180.html
- https://www.c4defence.com/Arsiv/tunus-turkiye-den-ankas-aliyor/9508/1
- https://wmaraci.com/nedir/halka-arz
- https://www.haberturk.com/ekonomi/is-yasam/haber/913408-tusasin-halka-arzi-suresiz-ertelendi
- https://businessht.bloomberght.com/piyasalar/haber/1487979-tai-halka-arz-edilecek-mi
