Türk firmaları savunma ve havacılık fuarı olan Saha Expo da gövde gösterisi yaparken birçok devlet kurumumuz da B2B görüşmeler yapmak ve kabiliyetlerini sergilemek için Saha Expo’da idi. Bunlardan en dikkat çekeni kuşkusuz Türkiye Uzay Ajansı (TUA) idi. Çok komplike ve saydam bir şekilde çalışan TUA, fuar alanında gelecekte “bizleri neler bekliyor” sorusuna cevap verir nitelikte idi. Peki bizleri neler bekliyor? TUA Kurumsal İletişim Direktörü Nazmelis Zengin ile gerçekleşen röportajımıza göz atalım.
Nazmelis Zengin kimdir, TUA Saha Expo’da neden stant açtı?
Yaklaşık 1,5 yıldır TUA’nın kurumsal iletişim sürecini yönetiyorum. Şu anda da ilk kez bu sene Saha Expo’da kurulan uzay ailesinin koordinasyonundan sorumluyum. Yaklaşık 1-1,5 aydır yoğun bir şekilde aniden aldığımız bir kararla Saha Expo’nun çatısı altında yeni kurmuş olduğumuz Milli Uzay Kümelenmesinin ilk adımını atma adına bugün burada kümelenmemizin kuruluşlarıyla birlikte hep bir arada bir stant açma kararı aldık ve bir araya geldik. İlgiden oldukça memnunuz, bu şekilde çalışmalarımızı sürdürüyoruz.
TUA; ASELSAN ve TAI gibi özerk bir yapıya sahip olacak denilmişti. Lakin sonrasında KPSS ile atama olacağına dair kararname yayınlandı ve KPSS şartları açıklandı. Neden bir özerk yapı değil de bu şekilde bir sisteme geçiş yapıldı?
Şöyle ki bu esasında çok çok öncesinde 2018 senesinde verilen bir karardı. Her kurumun kendi işleyişi var ve her kurumun yönetmeliğinde kariyer uzmanı almak gibi bir zorunluluğu var. TUA’da gün sonunda bir devlet kurumu olduğu için bu ilanı açmak durumunda kaldı. Yani bu bir strateji değil mecburiyet de değil bir süreç sebebi ile gelişti. İnsan kaynaklarını geliştirme açısından şu anda beklediğimiz bir kanun tasarımız var, onun süreci sonrasında çok farklı alım şekillerini kullanacağız. KPSS ile sınırlı kalmayacak. Çünkü yurt dışından getirmeyi düşündüğümüz ve bazı çalışmalar yürüten Türk mühendislerimiz, uzay bilimi konusunda çalışmalar yürüten akademisyenlerimiz var. Mesela bir güzel örnek vereyim; Biliyorsunuz bir uzay yolcusu seçimi sürecindeyiz. Bu uzay yolcusu sürecinde biz çok güzel şeye şahit olduk. Muhteşem bir potansiyel var ülkemizde ve insan kaynağı açısından bir sıkıntı yok. Biz bunu da değerlendirmek istiyoruz. Sadece bir Astronot seçip gönderip sonra yolumuza devam etmek gibi bir niyetimiz yok. Burada çok güzel bir havuz oluştu ve bu havuzu da elbette değerlendireceğiz. Bunu da böyle güzel bir nihayeti ortaya çıkmış olacak. Her görüştüğümüz genç arkadaşımıza KPSS’ye takılmamalarını ve bizi takip etmelerini de söylüyorum.
Az önce siz de söylediniz uzay yolcusu alımlarına başlamıştınız. Bu uzay yolcusu alımına kaç kişi başvurdu ve kaç potansiyel aday çıktı?
Bize 36 bin kadar yüksek başvuru oldu. Ama tabi 36 bin içinde astronot olmaya uygun insanı bulabilmek bu dünyada eşi benzeri görülmeyecek bir şey. ISS’in belirlediği belirli şartlardan ötürü de oldukça zorlayıcı bazı talepler söz konusu olduğundan bu sayı binlere kadar indi sonrasında. Biz o binler üzerinden seçimi ilerlettik. En son açıkladığımız sayı 30’du. Şu anda artık 30’dan 10’lara sonrasında da 4’e sonra 2’ye artık düşürüp 2023 yılının başı gibi uzay yolcumuzu duyurmayı niyet ediyoruz.
Şu anda Milli Uzay Programı’nda programın yüzde kaç aşamasındayız?
Şu an Milli Uzay Programı’nda belirlediğimiz 10 görevde Ay Araştırma Programı ve Uzay Yolcusu görevlerindeyiz. Uzay Yolcusu görevinde bir tek eğitime göndermesi kaldı. Orada yüzde elliye yaklaştığımızı söyleyebilirim. Ay Araştırmada da yine TÜBİTAK Uzay ve DeltaV şirketi ile birlikte çalışıyoruz. Onlarda önemli bir aşama kaydettiler ve orda da yüzde 20’ler civarındayız. Diğer programlarımız ve görevlerimizde de çalışmalar devam ediyor ama bunlar çok geniş kapsamlı çalışmalar. Mesela Bölgesel Konumlama Sistemi TSK ile yaptığımız bir çalışma bunun inanılmaz bir altyapısı var. Bunu böyle 1 yılda yaptık hemen oldu şeklinde açıklayamayız. Bir Uzay Sanayi ekosisteminin kurulması süreci var buna da tarih veremiyoruz ama mesela örnek veriyorum Uzay Sanayi Ekosisteminin kurulması için biz şu anda Saha İstanbul çatısı altında kümelenmemizi kurduk. Burada en azından o işin ticari, ekonomik kısmını ilerletmek adına bir adım attık ve kurulan yeni Uzay şirketlerini desteklemek adına nasıl bir politika izleyebiliriz bunu düşünüyoruz. Çünkü esasında bizim istediğimiz yani TUA’nın ve Milli Uzay Programı’nın hedeflediği şeylerden birisi de “New Space” dediğimiz alanda ilerlemek. Bu yüzden belli bir yüzde veremiyorum çünkü hepsi çok majör işler. Şöyle güzel bir örnek vereyim Amerika daha geçtiğimiz gün bizim açıklamış olduğumuz kümelenme gibi koalisyon oluşturma hedefini Başkan Yardımcısı Kamala Harris üzerinden açıkladı ve onlar daha bunu yeni yapıyorlar. Biz neredeyse 3 yıldır bunun için çalışıyoruz. Onlar ne kadar becerebilirler bilmiyorum ama biz bu konuda daha şanslıyız. Söz konusu ülkemiz olunca şirketlerimiz ve vakıf kuruluşlarımız için akan sular duruyor. Mesela Uzay Limanı görevi var bu da basit bir şey değil. Düşünün Türkiye’nin kendi uzay limanının olmasını hedefliyoruz bunun ticari potansiyeli de olacak. Yani bu Uzay Limanı’nı yaptık oradan roket fırlasın gitsin değil. Bu tüm görevlerimiz 100 yılı 200 yılı öngören görevler ve ona göre tüm altyapı çalışmaları yapıldı. Bu sebeple belli bir yüzde veremiyorum ama her biri somut ilerleyen görevler adına çoğunda %20-%30 bandını geçtiğimizi söyleyebilirim.
Türk Uzay Üssü Projesi var mı varsa ne zaman gerçekleştirilecek?
NASA ISS ömür sürecini 2031 yılında tamamlamayı düşünüyor. Tamamladıktan sonra Türkiye kendine bir uzay üssü yapar mı bilmiyoruz. Ama şöyle bir durum var, biz daha çok onu özel şirketlerle görüşmeleri yaparak ve orada bir yer satın alarak bunu yapmayı planlıyoruz. O sebeple o konuda şu an net bir şey söyleyemiyoruz. Ama gereklilik söz konusu olursa tabii düşük yörüngede kendi istasyonumuzun olmasını çok isteriz. Zaten Uluslararası işbirliği de yapıyoruz bu hususta. Yeni kurulacak olan istasyonlarda mesela; mevcutta Çin’in var kendi uzay istasyonu. Onlarla bile görüştük, görüşmeye devam ediyoruz. O yüzden daha süreç devam ediyor, oraya hemen kendi istasyonumuzu açmak bile çok yüksek bir maliyet olacak. O yüzden orada özel şirketler ile ilerlemek bizler için daha mantıklı.
Maliyet demişken en çok tartışılan konulardan biri de TUA’nın bütçesi. Bu noktada kamuoyunu aydınlatacak şekilde bir açıklama yapabilir misiniz?
Bütçemiz esasında hep 61 milyon liralık hizmet bütçesi var konuşulan hep onun üzerinden eleştiri alıyoruz ama Milli Uzay Programı hedefleri için ayrılmış çok farklı meblağlar var ve farklı kurumlardan geliyor. Ulaştırma Bakanlığı’ndan alıyoruz, Strateji Bütçe Başkanlığı’ndan alıyoruz yine farklı bakanlıklardan ayrıca bütçe geliyor. Yani birçok yerden alıyoruz bütçemizi. Mesela 2023’te Milli Uzay Programı görevlerimiz için öngörülen bütçemiz 1 milyar 618 milyon 2 bin lira olacak.
TUA’nın üniversiteler için hazırladığı çalışma programı veya yarışmalar var mı ya da olacak mı?
Bu bizim şu anda özellikle çalıştığımız bir konu. Bu sene yarışmalara katılmak istiyoruz açıkçası. Ama bizim mevcutta öğrenci takımlarına vermek istediğimiz bir destek paketi niyetimiz var. Bu paket nasıl olacak, misal şöyle bir düşünce var özellikle Anadolu’dan gelen üniversite takımlarına bulundukları bölge içerisinde hangi destekler sağlanabilir hangi kuruluşlar ile bir araya gelebilirler TUA bu noktada danışmanlık etmek adına ne yapabilir şuanda onun raporlamasını yürütüyoruz. Çok yakında onu tamamlayarak Bakanlığımıza sunum yapacağız ve bunu nihayete erdirip Teknofest’te yer alan bazı yarışmalarda üniversite takımlarına destek vermek istiyoruz. Kendi yarışmamız noktasında uzun vadeli olarak “TUA Bilim Olimpiyatları” niyetimiz var ki bize de bu yakışır. Lakin ona da güzel bir altyapı oluşturmak istiyoruz sonuçta ülkemize insan kaynağı oluşturma gayesiyle yola çıkıyoruz.
Uzaya gönderilecek kişi seçildi mi? Seçildiyse yaşı kaç ve ne zaman uzaya gönderilecek?
Biz zaten gençlere değer verdiğimizi söyledik, ISS’in belirlediği şartlar doğrultusunda bir yaş aralığı belirlendi bu da 20-45 yaş arası. Biz yine de yaşı büyük birinin gidebileceğini düşünmüyoruz zaten başvurularda da genç profil oldukça yüksekti. Tabi şu da var biz bir tecrübe de istiyoruz bu tecrübeyi de hesaba katmak gerek. Birkaç misyonu gerçekleştirecek bir insan göndereceğiz haliyle buna yönelik bir tecrübesi olmaz ise oradaki deneyleri nasıl gerçekleştirecek? Buna yönelik yaş aralığını tahmin edebilirsiniz.
Amerika’da faaliyet gösteren ve Türk çiftin sahip olduğu Sierra Nevada Firması ile herhangi bir çalışmanız olacak mı?
O firma ile bir görüşme oldu, niyetimiz mevcut. Detayları şuan bende bilmiyorum.
Hali hazırda kullanılan ve Tubitak Uzay’a ait gözlemevleri TUA’ya devredilecek mi?
Tubitak ulusal Gözlemevi (TUG) ve Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG) birleşiyor bunlar kendi içerilerinde özerk ama üstte Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına bağlı olacaklar. Uzun vadede tüm uzay kuruluşlarının TUA çatısı altında toplanma niyeti var. Ama tüm bu süreçler hem mevduat açısından hem bürokrasi açısından zaman alacak şeyler.
Türkiye’de hangi şirketlerle hangi alanlarda çalışıyorsunuz?
Şu anda uzay kümelenmesinde itki, roket, uydu, malzeme, veri teknolojileri ve yazılım alanlarında şirketlerimiz ile çalışıyoruz. Yani uzay alanında aklınıza gelebilecek her firma ile çalışıyoruz.
Türkiye’de roket fırlatma tesisi kurulacak mı? Daha öncesinde Roketsan için böyle bir çalışma duyurulmuştu lakin Türkiye uzay kuşağında olmayan bir ülke ve haliyle fırlatma maliyetleri çok yüksek.
Siz de söylediniz çok yüksek maliyetli bir iş ve kurduğunuzda da fırlatmayı her zaman gerçekleştiremeyebilirsiniz. Çok özel bir zaman dilimi oluşturmanız gerek ve bunlarda proje zamanlarını da kısıtlayacaktır. Türkiye dışında bir tesise daha sıcak bakıyoruz.
Türkiye Uzay Ajansı’nı herhangi bir sivil alanda görecek miyiz?
Tabi ki de göreceğiz ki bu uzay programımızda da yer alıyor. Gezen bir Planetaryum Tırı noktasında bir ihalemiz de mevcut. İnsan kaynağımız geliştikçe daha da çeşitlenecek.
Uzay Teleskobu projesi mevcut mu?
Önce yerden gözlemevleri ile niyetimiz var, çünkü Doğu Anadolu Gözlemevi ile esasında Hubble Teleskobunun hedeflediği birçok görüntüyü alabiliyor olacağız veri açısından. Yerden gözlem sürecini başlattıktan sonra uzay teleskobu ile ilgili çalışma başlatmayı düşünüyoruz. İlk etapta yerden gözlem kritik önce altyapıyı oluşturalım sonrasında diğer aşamaları planlayacağız.
Sosyal Medyadan uzay fotoğrafları paylaşmaya yönelik bir projeniz var mı?
Var ama veri de lazım, mevcut gözlem uydularımızın çoğu Türk Silahlı Kuvvetlerimize çalışmakta. Ama 2023 yılında göndermeyi planladığımız İmece Gözlem Uydumuz ile bu düşüncemiz mevcut.
Ay yüzeyinde bir çalışma olacak mı?
Ayap-2 Programında mini bir Rover gönderme niyetimiz var ama tabi bu hedef 2030’lu yıllara kalacak gibi gözüküyor
