FMS (Foreign Military Sales) yani Yurtdışı Askeri Satışlar, ABD savunma bakanlığının yabancı hükümetlere silah satışını kolaylaştıran bir sistemdir. Bu sistemde satın alınacak silah sistemi için ABD’li firmaya değil, ABD Ordusuna başvuruda bulunulur. Ordu diğer tüm ülkelerden gelen siparişleri toplar, kendisi de ihtiyacı varsa siparişini ekler ve firmaya siparişte bulunur. Ardından silahlar önce ABD ordusu envanterine girer, hemen ardından da siparişte bulunan ülkeye verilir. Bu sayede taksit taksit üretmek yerine toptan üreterek daha ucuza silah sistemine sahip olunur.
Örneğin Türkiye’nin 40 adetlik F-16 ihtiyacı olsun. Bunu iki şekilde satın alabilir. Ya direkt Lockheed Martin yani üretici firmaya yüksek miktarda para ödeyerek, ABD kongresinin de onayıyla sahip olacak, ya da ABD Hava Kuvvetleri (USAF)’a talepte bulunacak. Amerikan Hava Kuvvetleri Türkiye’nin siparişlerine ek olarak başka ülkelerin de F-16 siparişlerini üzerine ekler. En son da kendisi için ihtiyacı varsa bunu da ekler. Bu şekilde Lockheed Martin’e gidip örneğin 150 uçaklık siparişi kendi adına satın alır. Uçaklar önce Amerikan pilotları tarafından uçurulur, ardından alıcı ülkeye teslim edilir. Yani FMS, hükümetten hükümete bir askeri sistem satış programıdır.
Bu yöntemde uçaklar çok daha ucuza mâl olur. Çünkü 40 uçak üretmek için birim maliyet farklıdır, 150 uçak üretmek için farklıdır.
Bu yöntemin avantajı hem uçakları ucuza almanız, hem de ödeme imkanında sağlanan kolaylıklar ile uzun vade ve taksitlerdir. Pentagon, silah sistemini satın almanız için size özel kredi hesabı açar vs… FMS sisteminin başka bir avantajı, sistemin ABD Hükümetinin garantisi altında olduğudur. Zira sistemin esas müşterisi ABD olduğu için kalite, yedek parça ve destek konularında sorun çıkması ihtimali çok düşüktür.
FMS ile alınan uçakların ve silah sistemlerinin dezavantajı ise şudur ki; Amerikan Hava Kuvvetleri’nin izni olmadan uçak üzerinde hiçbir değişiklik ve modifikasyon yapılamıyor. Başka bir ülkeye bu silah satılamıyor. Hatta ve hatta FMS ile yapılan satış sözleşmelerinde ABD’nin tehdit saydığı ülkelerle ortak tatbikat yapmak dahi istenmez. Türk Hava Kuvvetleri bünyesindeki F-16’lar işte bu FMS yöntemi ile satın alınmıştır. Türkiye’nin monte ettiği F-16’ların finansmanı FMS ile karşılanmıştır. Dolayısıyla TAI’den çıkan tüm F-16’lar ABD Hükümeti’ne aitti. ABD Hükümeti adına Amerikalı pilotlar tarafından uçurulup, resmen teslim alınıp daha sonra Türkiye’ye teslim ediliyorlardı.
Bu sebeple 2010 yılında Konya’da gerçekleştirilen ÇİN-TÜRKİYE ortak tatbikatında ABD, Türkiye’nin F-16’ları kullanmamasını talep etmiştir. ABD potansiyel tehdit olarak gördüğü Çin’in F-16’ların teknoloji ve harekat yetenekleri hakkında bilgi sahibi olmasını istemiyordu. ABD bu dileğini şu şekilde Türkiye’ye iletti: “Çin’le yapacağınız askeri tatbikatta üçüncü ülkelere, teknolojinin transferinde dikkatli olunması konusundaki anlaşma maddesine uymanızı bekliyoruz. Çinli pilotların ABD lisansı altındaki gizlilik dereceli bilgiler içeren F-16 kodlarına hakim olmalarının önünü açacak manevra, brifing ve bilgilendirmelerden faydalanmalarının önüne geçilmesi önemlidir” denildi. Türkiye de bu endişeleri gidermek amacıyla tatbikata F-16’lar yerine F-4 savaş uçakları ile katılmıştır.
Yani FMS sistemi, doğasından ötürü, ABD ile herhangi bir siyasi ya da askeri sorunu olmayan ülkeler için avantajlıdır. Pentagon’un FMS süreciyle ilgilenen birimi olan DSCA (Defense Security and Cooperation Agency; Savunma Güvenlik ve İşbirliği Dairesi), sistemi ABD Hükümeti adına satın almaktadır. Dolayısıyla DSCA yani ABD Hükümeti, ABD Kongresi’ne karşı sorumluluk altına girmiş olmaktadır. Satılan silah sisteminin ABD çıkarlarına karşı kullanılmayacağının, satışın ABD’ye doğrudan ya da dolaylı şekilde zarar vermeyeceğinin garantisini vermek durumundadır.
Diğer yandan, doğrudan üretici firmaya sipariş verilmesi (DCS, Direct Commercial Sales) halinde uçak üzerinde nispeten daha özgür ve bağımsız olunuyor. Örneğin satın aldığınız uçağın başka bir ülkeye satışını yapabilmeniz gibi hususlar nispeten daha kolaydır. Ancak ciddi bir fiyat farkı oluyor. Doğrudan sipariş yolu genellikle zengin Arap ülkeleri tarafından tercih edilmektedir. (Elbette direkt ticari satışta da yine ABD hükümetinin ve kongrenin izninin alınması gerekiyor.)
Kaynaklar:
- NTV (https://www.ntv.com.tr/amp/dunya/turkiye-cin-tatbikatini-iran-destekledi,5fwNAdsyzEiAYBcsSBjXMA)
- NDIA (https://www.ndia.org/policy/international/fms-vs-dcs)
- Siyah Gri Beyaz (https://www.siyahgribeyaz.com/2008/07/foreign-military-sales-fms-nedir.html)
- Kapak Fotoğrafı: 192.Filo F-16C Block 40
