15 Mayıs 2020 tarihinde yaşanan F-22 kazası sonucu ABD Hava Kuvvetlerinin elinde ne kadar F-22 kaldığı ile ilgili sorular akla gelir oldu. F-22 Raptor’un kaza geçirmesi oldukça nadir bir durum. Bundan önceki F-22 kazaları 2004, 2009 ve 2010 yılında gerçekleşmişti. Yani toplam 4 uçak kaza sonucu envanterden çıkmış oldu. 16 yıl hizmet süresi içinde 4 uçak kaybı normal bir durum. Fakat ABD Hava Kuvvetlerinin F-22’leri 2050 yılına kadar kullanmayı planlaması akıllarda soru işareti oluşturuyor, zira nicelik olarak oldukça az sayıda üretildi. Kaza oranı bu şekilde devam ederse 2020-2050 arasında 7-8 uçaklık bir kayıp daha olacak.
Aslında Hava Kuvvetleri F-22 ihtiyacını resmi olarak 381 adet olarak belirtmişti. Bu uçaklar F-15C’lerin yerini alacaktı. Buna karşın sadece 187 adet satın alındı. Bu kadar düşük satın almanın nedenleri olarak şunlar belirtiliyordu:
- Maliyetlerin fazla olması
- Rusya ve Çin gibi hasımların 5. nesil uçaklarının çokça gecikmeler yaşaması
- F-22’nin Irak ve Afganistan gibi bölgelere operasyon için lüks olması
- F-22’nin ihracat yasağına sahip, para kazandırmayacak bir platform olması
- Çok rollü F-35’e odaklanılmak istenilmesi
187 operasyonel uçağın dışında 8 adet test ve prototip uçağı ile 195 adet mevcuttu. Kazalar ve gövde ömürleri eskiyip depoya kaldırılan uçaklar çıkartıldığında Haziran 2020 itibariyle 185 adet F-22 kaldığı birçok kaynakta yazılıyor.
F-22 hava üstünlük uçağı olarak geliştirilmiş olsa da gövde içinde 1000 librelik (450-500 kg) GBU-32 bombalarını kullanabiliyor. F-35 gibi gövde içinde 2000 librelik bomba taşımasa da bu oldukça yeterli. Özellikle tartışmalı hava sahalarında stratejik hedef imhası, keşif, istihbarat ve gözetleme görevlerini başarıyla yapabilecek uçak.
F-22 Raptor Neden Bu Kadar Özel ve Sevilen Bir Uçak?
1) Dünyanın ilk 5. nesil savaş uçağıdır.
2) Batı bloğunda bu zamana kadar yapılmış en yüksek manevra kabiliyetine sahip uçaktır.
3) Günümüzde kullanılan savaş uçakları arasında toplam 70 bin lbf ile en fazla itiş gücüne sahip uçaktır. Buna o gücü sağlayan Pratt Whitney imalatı 2 adet F119 turbofan motoru bir mühendislik harikasıdır. F119 isimli canavar, kendinden önceki F100′e göre %40 daha az parçaya taşıyor ve %22 daha fazla performanslı.
4) Radar görünmezliği en yüksek uçaklardan biridir. J-20, Su-57 ve F-35 gibi diğer beşinci nesil uçaklardan daha görünmezdir, radar kesit alanı (RCS) daha düşüktür.
5) Thrust vectoring dediğimiz itki yönlendirme sistemine sahip nadir uçaklardandır. (Bugün geliştirilmekte olan J-20, KF-X, TF-X, F-35* gibi diğer beşinci nesil jetlerde dahi bu teknoloji yoktur.)
6) Japonya, İsrail, Avustralya ve hatta İngiltere bu uçakla ilgilenmiştir ancak Amerikan hükumeti ihracatına onay vermemektedir. 2006 yılında uçağın satışı yasalarla koruma altına alınmıştır.
7) Estetik olarak çok beğenilen bir uçak.
Peki Tekrar Üretilebilir Mi?
Lockheed Martin Aralık 2011’de son F-22’yi fabrikadan çıkartarak üretimi sonlandırmıştı. (Su-57 ilk uçuşunu 2010 yılında, J-20 ise 2011 yılında gerçekleştirmişti, farkı siz düşünün) Aradan neredeyse 10 yıl geçti ve bu süreçte teknoloji de ilerledi doğal olarak. Özellikle aviyonik sistemler ve elektronik harp konusunda F-35 ile ciddi bir ilerleme kaydedildi. Aynı şekilde F-22 Suriye dahil birçok farklı görevde kullanıldı. Tüm bu yazılımsal, aviyonik ve elektronik ilerleme ve tecrübelerin F-22’nin en son versiyonu olan Block 40’ın devamı niteliğinde “Block 50” olarak üretime geçmesi muhtemeldir.
Muhtemel üretime başlanacak olunmasının bir diğer sebebi de Su-57 Felon, Chengdu J-20, KAI KF-X, TUSAŞ TF-X, TEMPEST VE FCAS gibi hasımlarının ortaya çıkması.
Yukarıda saydığımız iki sebebin dışında bir başka en önemli sebep de F-35 ve B-2 Spirit gibi diğer stealth uçakların F-22’nin korumasına ihtiyaç duyması. Sadece stealth olanlar değil, A-10 ve F-18 uçakları da F-22’nin gözetimine ve “abiliğine” ihtiyaç duyacaktır.
Amerikalı birçok emekli general ve pilot da F-22’den övgüyle bahsetmektedir. ABD Hava Kuvvetlerinde 3.000’den fazla uçuş saatine sahip olan Emekli Korgeneral David Deptula F-22 hakkında şöyle demektedir:
“F-22 ülkemizin en büyük konvansiyonel caydırıcısıdır. … F-22 sensör teknolojisi, stealth teknolojisi, işleme gücü ve rakipsiz uçuş performansını bir bünyede barındırıyor. Birçok savaş uçağında bu unsurların bazıları olsa da, hiçbiri F-22’nin sağladığı “tek pakete” sahip değildir. … F-22’nin değerini sorgulayan herkes, dost ve düşmanların neden benzer yetenekler geliştirmek için seçenekler peşinde koştuğunu düşünmelidir.”
Yine ABD Hava Kuvvetlerinden Yarbay rütbesiyle emekli olmuş Pilot Fred Spanky Clifton, kendisine yöneltilen “F-35A dahil, bugün kullanımda olan savaş uçakları arasında bir tercih yapmanız gerekseydi, hangisiyle uçmayı isterdiniz?” sorusuna şu cevabı veriyor:
“F-22. F-35’ten daha iyi bir jettir. En azından daha uzağa, daha hızlı ve daha fazla taşır. Bana kalsaydı F-35’i iptal edip daha fazla Raptor üretirdim. Genel bir karşı argüman, F-22 üretim hattının maliyetidir. Peki bir domuz (F-35) kaça mal olur? Bir başkası ise, F-35 programının çok mesafe kat etmiş olmasıdır. Evet, tabi kötü idare edilen, aşırı pahalı, üç versiyonu olan ama her biri olması gerektiğinden daha azı halindeki bir projeye para harcamaya devam edebiliriz. F-35’in aviyoniklerinin F-22’den daha iyi olması ile ilgili olarak, Raptor modernizasyonuna ne dersiniz?“
Bu noktada ülkemizin dikkat etmesi gereken nokta şu ki; gelecekte F-22’lerin ihracat yasağının kalkabilecek olması. Zira ABD pazar payını Rusya, Çin, İngiltere, Türkiye ve Kore’ye kaptırmak istemeyecektir. Aynı zamanda başka ülkelerin de yeni nesil uçak geliştirmelerini baltalayacaktır bu. ABD 6. nesil uçak geliştirme konusunda kendini sağlama aldığı gibi F-22’yi özellikle İsrail, Singapur, Japonya veya Tayvan gibi ülkeler için satışa çıkarabilir. ABD diğer yandan da F-35’in ekmeğini yemek istiyor. Bu sebeple bekleyecektir. Tamamen kabaca şahsi bir tahmin yapmam gerekirse 2025-2026 gibi yıllar F-22’nin dünya pazarına sunulmasını bekliyorum. O tarihlerde hem rakip uçakların piyasaya çıkmasıyla önünün kesilmesi gerekecek, hem de F-35 yeterince satışa ulaşmış olacaktır. Keza ABD de kendini daha üst teknolojiye geçirmiş olacak. Bir taşla birkaç kuş…
Araştırmada kullandığım kaynaklar ve ileri okuma için:
https://www.defensenews.com/opinion/commentary/2020/05/28/the-f-22-imperative/
https://foxtrotalpha.jalopnik.com/how-to-win-in-a-dogfight-stories-from-a-pilot-who-flew-1682723379
