Türkiye’nin göz bebeği firması TUSAŞ tarafından geliştirilen HÜRJET jet eğitim ve hafif taarruz uçağı envanterdeki T-38 jet eğitim uçaklarının, F-5 akrobasi uçaklarının yerini alacak olup; aynı zamanda F-16’ların yükünü hafifletmesi planlanmaktadır. Bu kapsamda ne kadar Hürjet’e ihtiyacımız var? Kaba bir hesap yapalım.
1) Envanterde halihazırda kullanmakta olduğumuz 121. filo bünyesinde bulunan T-38 jet sayımız yaklaşık 68 adet. Hava kuvvetlerinin öneminin giderek arttığını, gelecekte MMU ile beraber pilot ihtiyacımızın artacağını ve Türkiye’nin büyüme odaklı olduğunu düşündüğümüzde en az 70 adetlik bir sipariş bunun için verilecektir.
2) Türk Yıldızları akrobasi ekibinin aktif olarak kullandığı NF-5A sayısı 10 adet, NF-5B sayısı 6 adettir. Toplam 16 uçaktan oluşan gösteri ekibimiz için de yaklaşık 20 adetlik bir sipariş verilmesi muhtemeldir.
(Güncelleme: Malesef Aralık 2022’de bir F-5 uçağımız düşmüştür güncel F-5 akrobasi uçağı envanterimiz 15 uçaktan oluşmaktadır.)
3) Tüm bunların dışında gövde ömürleri eskiyen F-16’larımızın üstündeki yükü azaltmak için ekstra bir filo -20 adet- silahlı HÜRJET siparişi verilebilir. Bu sayede devriye/keşif/terör operasyonu gibi görevler HÜRJET ile icra edilebilir. Medyada MMU’nun ihtişamının gölgesinde kalan HÜRJET aslında Türk Savunma Sanayisi için en faydalı platformlardan birisi olacak. HÜRJET, 60 saniye içerisinde 11.800 metre yüksekliğe tırmanabilmektedir. HÜRJET 6 silah istasyonunda tam 2.7 ton yük taşıyabiliyor. Doğuştan savaş uçağı olarak geliştirilen Pakistan/Çin ortak üretimi JF-17 Thunder savaş uçağının faydalı yük kapasitesi ise yaklaşık 3.4 tondur. Ayrıca HÜRJET Modern “tam cam kokpite” ve kaska monteli nişangaha sahip olacak. Bu sayede pilot uçağı çevirmeden baktığı yere akıllı mühimmatı güdümleyebilecek.
Akıncı ve Aksungur gibi platformlar yüksek faydalı yük taşıyabilseler de, terör operasyonlarında hızlı müdahale de gereklidir. Ek olarak acil önleme veya acil keşif görevlerinde Aksungur ve Akıncı yetersiz kalacaktır.
4) Bir ihtimal 401. Test Filo da 1-2 adet uçak sipariş edebilir.
Toplam olarak baktığımızda: 70+20+20= 110 adet ihtiyaç olduğunu söyleyebiliriz. Nitekim Türk Hava Kuvvetleri’nin mevcut HÜRJET siparişi 4 adet kesin ve 12 adet opsiyon olarak verilmiştir. Siparişlerin tek seferde değil, parça parça verilmesi muhtemel. Toplam 100-110 adetlik üretim az gözükebilir ancak dünya genelinde pek çok hava kuvvetinin günümüzde ve gelecekte HÜRJET’e ihtiyaç duyacağını göz önüne almak gerek. Keza gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkeler için ana muharip jetler çok maliyetli olacağından HÜRJET bu segmentteki ülkeler için başarılı işler çıkarabilecek kapasiteye sahiptir. Oldukça geniş bir pazara hitap ediyor. Kısacası Türkiye olarak bu uçağın pazarlamasını ve reklamını iyi yapmamız gerek. Özetlersek yurt içi sipariş hacmimiz Türkiye ekonomisini de düşündüğümüz zaman en az 100, en çok 130-140 olacaktır.
İhracat?
Bu tarz jet eğitim ve hafif taarruz uçaklarının birim maliyetleri 15-25 milyon dolar arasındadır. HÜRJET’in de birim maliyetinin yaklaşık bu rakamlarda olması muhtemeldir. Elbette yurt dışı satış rakamları bu şekilde gerçekleşmiyor. Son yıllarda HÜRJET muadillerinin yaptığı anlaşmalara göz atalım:
- Mayıs 2011: Endonezya, Güney Kore’den 16 adet KAI T-50 ve teknik/lojistik destek tedarik etmek için 400 milyon dolarlık anlaşma imzaladı. (Doların 12 yıllık enflasyonu hesaba katıldığında günümüzün yaklaşık 530 milyon dolarına denk gelmektedir.) [FlightGlobal]
- Temmuz 2012: İsrail, İtalya’dan 30 adet Leonardo M-346 tedarik etmek için 1 milyar dolarlık anlaşma imzaladı. [The Aviationist]
- Aralık 2012: Belarus, Rusya’dan 4 adet Yakovlev Yak-130 tedarik etmek için anlaşma imzaladı. Ardından Ağustos 2015’de 4 adet daha sipariş edildi. Daha sonra bir anlaşmayla 4 uçak daha sipariş verildi. Toplam 12 uçaklık anlaşmaların yaklaşık 600 milyon dolar değerinde olduğu çeşitli kaynaklarda yazmaktadır. [Forecast International’s]
- Ocak 2014: Bangladeş, Rusya’dan 24 adet Yakovlev Yak-130 tedarik etmek için 800 milyon dolarlık anlaşma imzaladı. [FlightGlobal]
- Şubat 2014: Polonya, İtalya’dan 8 adet Leonardo M-346 tedarik etmek için 280 milyon EURO’luk anlaşma imzaladı. [Leonardo]
- Mart 2014: Filipinler, Güney Kore’den 12 adet KAI T-50 tedarik etmek için 421 milyon dolarlık anlaşma imzaladı. (Doların 9 yıllık enflasyonu hesaba katıldığında günümüzün yaklaşık 530 milyon dolarına denk gelmektedir.) [KAI]
- 2014: Zambiya, Çin’den 6 adet Hongdu L-15 tedarik etmek için 100 milyon dolarlık anlaşma imzaladı. (Günümüzün yaklaşık 125 milyon doları) [The EurAsian Times] [DefenceWeb]
- Ağustos 2017: Laos, Rusya’dan 10 adet Yakovlev Yak-130 tedarik etmek için yaklaşık 300 milyon dolarlık anlaşma yaptı. [Kommersant]
- Mart 2018: Polonya, İtalya’dan 4 adet daha Leonardo M-346 tedarik etmek için 130 milyon EURO’luk anlaşma imzaladı. [Leonardo]
- 2019: Türkmenistan, İtalya’dan 6 adet Leonardo M-346 tedarik etmek için 293 milyon EURO’luk anlaşma imzaladı. [Janes]
- Temmuz 2021: Endonezya, Güney Kore’den 6 adet KAI T-50 ve teknik/lojistik destek tedarik etmek için 240 milyon dolarlık anlaşma imzaladı. [Janes]
- Eylül 2022: Polonya, Güney Kore’den 12 adet KAI FA-50 tedarik etmek için 705 milyon dolarlık anlaşma imzaladı. 36 adet FA-50PL tedariki için de yaklaşık 2.3 milyar dolarlık ikinci anlaşma imzaladı. [Shephard]
- Şubat 2023: Malezya, Güney Kore’den 18 adet FA-50 tedarik etmek için 920 milyon dolarlık anlaşma imzaladı. Bu ihaleye TUSAŞ HÜRJET ile katılım göstermiştir. [DefenseNews]
Görüldüğü üzere piyasa oldukça hareketli. Ancak ihracattan söz etmişken motordan bahsetmemek olmaz. Son yıllarda Altay ana muharebe tankında ve T-129 Atak helikopterinde yaşadığımız yurt dışı kaynaklı motor sıkıntıları malumunuz.
Akıllardaki soru: “Türkiye Hürjet’i ihraç ederken pürüz çıkacak mı?”
HÜRJET uçağımızda ABD imalatı General Electric F404-GE-102 motoru kullanılmaktadır. Motor afterburner (artyakıcı) ile 17.700 libre güce ulaşabilmekte ve 1.035 kg boş ağırlığa sahiptir. Bu motor F/A-18 Hornet uçağı için tasarlanmıştır. Bu zamana kadar 4.000 adetten fazla F404 motoru üretilmiştir ve 13 milyon+ uçuş saatine sahip bir motordur. Sadece 17-18 bin libreye kadar itiş gücü sağlayan motorlar olsa da hem maliyet açısından hem de güvenilirlik ve stabilite açısından oldukça iyi bir motordur.
HÜRJET’e can verecek olan General Electric F404 motorunun versiyonlarını kullanan diğer uçaklar şu şekildedir:
- Lockheed F-117 Nighthawk (F404-GE-F1D2)
- McDonnell Douglas F/A-18 Hornet (F404-GE-402)
- KAI T-50 Golden Eagle (F404-GE-102)
- T-7 Red Hawk (F404-GE-103)
- Boeing X-45C
Amerika Birleşik Devletleri’nin ihracat konusundaki tutumu, söz konusu ürünün ihraç edileceği ülkeye bağlı olarak değişmektedir. Örneğin Türkiye Pakistan’a T-129 Atak helikopteri ihraç etmek istediğinde ABD buna onay vermezken, Filipinler’e ihraç etmemizde problem çıkartmamıştır. Benzer tutum HÜRJET için de geçerli olacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta şu ki; T-7 Red Hawk ile aynı ihaleye katıldığımızda neler olacak? Red Hawk 2016 yılında ilk uçuşunu gerçekleştirmiş modern bir uçak ve HÜRJET’in; KAI T-50 ve Leonardo M-346 Master ile birlikte en dişli rakiplerinden birisidir.
